Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), son iki yılda görülmemiş bir finansal tablo ile karşı karşıya. 2023 ve 2024 yıllarında açıklanan toplam zarar, 1.5 trilyon TL’yi aşarak ülke gündemine bomba gibi düştü. Bu durum, ekonomi çevrelerinde büyük yankı uyandırırken, vatandaşlar arasında da endişeye yol açtı.
ZARARIN BOYUTU
Merkez Bankası’nın 2024 yılındaki zararı tek başına 700.4 milyar TL olarak gerçekleşti. Bu rakam, 2023 yılında kaydedilen 818.1 milyar TL’lik zararla birleşince, son iki yıldaki toplam zarar 1 trilyon 518.6 milyar TL’ye ulaştı. Bu devasa açık, TCMB’nin tarihindeki en yüksek zararlardan biri olarak kayıtlara geçti ve bankanın finansal sağlığına dair ciddi soru işaretleri yarattı.
ZARARIN NEDENLERİ
Peki, Merkez Bankası’nın bu denli büyük bir zarara uğramasının ardında yatan temel sebepler neler? Uzmanlar, zararın başlıca nedenlerini şu şekilde sıralıyor:
* Kur Korumalı Mevduat (KKM) sistemine yapılan yüksek ödemeler: KKM, döviz kurundaki dalgalanmalara karşı vatandaşların birikimlerini korumayı amaçlayan bir sistem. Ancak, kurdaki artışlar nedeniyle TCMB’nin KKM hesap sahiplerine yaptığı ödemeler, bankanın maliyetlerini önemli ölçüde artırdı.
* Döviz açık pozisyonları nedeniyle oluşan kayıplar: TCMB’nin döviz varlıkları ve yükümlülükleri arasındaki dengesizlik, kurdaki dalgalanmalar nedeniyle büyük kayıplara yol açtı. Döviz açık pozisyonu, bankanın döviz kurundaki artışlardan olumsuz etkilenmesine neden oldu.
* Artan faiz giderleri ve menkul kıymetlerdeki değer kayıpları: Yüksek enflasyonla mücadele kapsamında uygulanan sıkı para politikası, faiz giderlerini artırdı. Ayrıca, TCMB’nin portföyünde bulunan menkul kıymetlerdeki değer kayıpları da zararı tetikledi.
Özellikle KKM hesaplarına ilişkin kur farkı ödemelerinin 2023 ortasında Hazine yerine TCMB’ye yüklenmesi, zararların ana tetikleyicisi oldu. Bu karar, TCMB’nin mali yükünü önemli ölçüde artırarak zararının büyümesine katkıda bulundu.
KAR’DAN ZARARA GEÇİŞ
Merkez Bankası, 2021 ve 2022 yıllarında sırasıyla 57.5 milyar TL ve 72 milyar TL kâr açıklamıştı. Bu kârlar, Hazine’ye aktarılarak ülke ekonomisine katkı sağlıyordu. Ancak, 2023 itibarıyla büyük bir finansal dönüşüm yaşandı ve TCMB, rekor düzeyde zarar açıklamaya başladı. Bu durum, bankanın finansal yönetiminde ve para politikasında önemli değişikliklere gidilmesi gerekliliğini ortaya koydu.
REZERVLERDEKİ DURUM
2024’te swap hariç net rezervler pozitife geçse de, döviz açıkları ve KKM yükü, TCMB’nin mali tablosunu yeniden toparlamasına yetmedi. Rezervlerdeki iyileşme, bankanın finansal durumunu düzeltmek için yeterli olmadı. KKM’nin yarattığı yük ve döviz açık pozisyonları, TCMB’nin zararını telafi etmesini engelledi.
VATANDAŞLAR NE DÜŞÜNÜYOR?
Merkez Bankası’nın rekor zararı, vatandaşlar arasında da büyük endişeye yol açtı. Birçok kişi, bu zararın enflasyonu artırabileceği ve ekonomik istikrarı bozabileceği endişesini taşıyor. Sosyal medyada ve haber sitelerinde yapılan yorumlarda, hükümetin ve TCMB’nin bu duruma acil çözüm bulması gerektiği vurgulanıyor.
